Ogród deszczowy – co to jest i dlaczego warto się nimi otaczać?

Czym jest ogród deszczowy i jak działa?

Ogród deszczowy może na pierwszy rzut oka przypominać zwykły przydomowy lub osiedlowy ogródek. Jednak jego budowa, w tym specjalne podłoże oraz zastosowanie odpowiednich gatunków roślin, znacznie wyróżniają ogród deszczowy na tle klasycznych ogrodów. Bo to jedna z form zrównoważonego systemu retencji wody deszczowej, a także – jej oczyszczania.

Ogród deszczowy gromadzi wodę opadową, filtruje ją w naturalny sposób i stopniowo oddaje do ekosystemu. Może zatem zbierać nadmiar deszczówki spływający z chodników, podjazdów oraz innych utwardzonych podłoży (czy np. z dachu), jak również – bezpośrednio z opadów deszczu. A przy okazji ogród deszczowy stanowi oczywiście ozdobę terenu.

Z czego może się składać ogród deszczowy?

Ogród deszczowy może występować w postaci niewielkich instalacji przydomowych lub osiedlowych, a także jako rozwiązanie wielkoprzestrzenne. W obu przypadkach – może być założony w pojemnikach lub w gruncie.

Przyjrzyjmy się bliżej budowie typowego ogrodu deszczowego w gruncie^[4], rozpoczynając od samej góry (elementów widzianych nad gruntem) i schodząc coraz niżej:

1. Roślinność hydrofitowa – czyli rośliny dobrze tolerujące suszę, a przy tym dobrze znoszące nadmiar wody. Co więcej, roślinność hydrofitowa wykazuje zdolność do oczyszczania wody opadowej z nawet 90 proc. zanieczyszczeń. Mają dominować ogród deszczowy, ale nie muszą być jego jedynymi składowymi (dla zwiększenia bioróżnorodności sadzi się również niehydrofitowe gatunki roślin). Hydrofity powinny stanowić w ogrodzie deszczowym ponad 50 proc. powierzchni wierzchniej warstwy^[5].Zaleca się stosowanie rodzimych gatunków roślinności hydrofitowej. W Polsce sadzone są zatem między innymi:

• turzyca sina (carex flacca),
• turzyca pospolita (carex nigra),
• kosaciec żółty (iris pseudoacorus),
• kosaciec syberyjski (iris sibirica),
• sit rozpierzchły (junkus effusus),
• rdest wężownik (polygonum bistorta),
• krwawnica pospolita (lythrum salicaria),
• wiązówka błotna (filipendula ulmaria),
• ponikło błotne (eleocharis palustris),
• kaczeniec (caltha palustris),
• wierzba wiciowa (salix viminalis),
• wierzba iwa (salix caprea),
• olsza czarna (alnus glutinosa),
• olsza szara (alnus incana),
• jeżówka (echinacea),
• mięta nadwodna (mentha aqatica),
• dereń biały (cornus alba),
• tojeść rozesłana (lysimachia nummularia),
• tojeść kropkowana (lysimachia punctata),
• czeremcha pospolita (prunus padus),
• kalina koralowa (viburnum opulus),
• niezapominajka błotna (myosotis scorpioides),
• żywokost lekarski (symphytum officinale),
• bodziszek łąkowy (geranium pratense),
• skrzyp zimowy (equisetum hyemale).

2. Warstwa przeciwerozyjna – składająca się z kamieni albo żwiru płukanego, jej zadaniem jest zapobieganie erozji gleby.
3. Warstwa wegetacyjna – z gleby, w której sadzi się roślinność hydrofitowa.
4. Warstwa filtracyjna – wykonana zazwyczaj z piasku, odpowiada za oczyszczanie wody deszczowej.
5. Warstwa drenująca – z kruszywa takiego jak żwir płukany, odprowadza nadmiar wody opadowej.

Dlaczego retencja wody deszczowej jest ważna?

Aby dobrze zrozumieć ideę i sens zakładania ogrodów deszczowych, warto przyjrzeć się bliżej samej retencji wody, czyli jej czasowemu zatrzymaniu (w omawianym przypadku: w ogrodzie deszczowym). Co sprawia, że jest potrzebna?

Przede wszystkim: postępujące zmiany klimatyczne. Już teraz wszyscy odczuwamy ich skutki. Upały stają się coraz silniejsze, czego doskonałym przykładem są ostatnie dni.

We wrześniu 2024 roku odnotowano w Opolu aż 7 dni upalnych z rzędu, czyli z temperaturą wynoszącą powyżej 30 stopni C. To absolutny rekord – w innych latach taki poziom ciepła utrzymywał się w analogicznym okresie przez maksymalnie 2-3 dni, a w niektórych latach nie było we wrześniu żadnego dnia upalnego^[1].

Na przemian z nadmiernie wysokimi temperaturami doświadczamy w Polsce ekstremalnych opadów deszczu. Tragicznym przykładem są tegoroczne powodzie – w momencie pisania tego artykułu (początek września 2024 r.) na obszarze woj. dolnośląskiego, opolskiego oraz śląskiego został wprowadzony stan klęski żywiołowej^[2].

Retencja wody deszczowej nie jest złotym środkiem na te poważne problemy. Ale przydomowe, osiedlowe i miejskie ogrody deszczowe oraz inne rozwiązania małej retencji mogą obniżać ryzyko podtopień czy zalań.

Doskonałym świadectwem tego, że rozwój retencji wody w Polsce jest ważny, są środki przekazane przez Unię Europejską w ramach programu FEnIKS właśnie na ten cel. To 7 mld złotych, o które mogą ubiegać się samorządy, przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne, jednostki publiczne oraz parki narodowe; wśród obecnych beneficjentów są między innymi Wody Polskie^[3].

Ogród deszczowy – pozostałe zalety tego ekologicznego rozwiązania

Ogród deszczowy może nie tylko minimalizować skutki upałów i ryzyko lokalnych podtopień czy zalewania posiadłości. Nie mniej istotnymi zaletami tworzenia ogrodów deszczowych są ich następujące cechy:

Ogród deszczowy oczyszcza wodę opadową

Dzięki temu, że roślinność hydrofitowa składająca się na ogrody deszczowe wykazuje zdolności filtrujące (podobnie jak warstwa filtrująca), cała instalacja może pośrednio wpływać na czystość gleby oraz wód podziemnych.

Kiedy deszcz nawalny spada na utwardzone powierzchnie, nie ma w co wsiąkać, więc woda zaczyna spływać. Zbiera przy tym po drodze liczne, różnorodne zanieczyszczenia, takie jak pestycydy i inne chemikalia, paliwa silnikowe, odchody, nawozy, jedzenie oraz wiele innych.

Następnie tak zanieczyszczona deszczówka trafia do kanalizacji deszczowej. Tworzenie ogrodów deszczowych umożliwia filtrowanie opadów w naturalny sposób, a następnie: powolne wsiąkanie jej w glebę lub oddawanie do ekosystemu^[6].

Ogród deszczowy zwiększa bioróżnorodność terenu

Zarówno wielkopowierzchniowy, jak i niewielki ogród deszczowy pozytywnie wpływają na bioróżnorodność okolicy. Mogą być siedliskiem zróżnicowanych gatunków owadów – rodzimych, nieinwazyjnych, pod warunkiem zastosowania w ogrodzie deszczowym również rodzimych gatunków roślin. Swoje miejsce znajdą w nim między innymi pszczoły, biedronki i złotooki, ale również ptaki.

Warto dodać, że doskonałym uzupełnieniem ogrodu deszczowego – pod względem jego wpływu na bioróżnorodność terenu – są domki dla owadów.

Ogrody deszczowe przyczyniają się do poprawy mikroklimatu

Zdolność ogrodów deszczowych do gromadzenia wody opadowej oraz jej powolnego oddawania do atmosfery ma szczególne znaczenie w przypadku okresów suszy. Stopniowo zwiększają wilgotność powietrza, dzięki czemu mieszkańcy mogą odczuwać mniejszy dyskomfort podczas upałów.

Pielęgnacja ogrodu deszczowego nie jest wymagająca

Utrzymanie ogrodu deszczowego w dobrej kondycji jest zdecydowanie prostsze, niż w przypadku tradycyjnego ogródka na własnej posesji. Roślinność hydrofitowa nie wymaga ani nawożenia, ani podlewania – wyjątkiem w tym drugim przypadku może być bardzo długo utrzymująca się susza.

Zatem pielęgnacja ogrodu deszczowego ogranicza się zwykle do okresowego plewienia, uzupełniania ściółki czy usuwania obumarłych części roślin.

Źródła, dostęp 22.09.2024 r.:

^[1] https://obserwator.imgw.pl/2024/09/18/liczba-dni-upalnych-w-polsce-rosnie-z-dekady-na-dekade/

^[2] https://tvn24.pl/polska/powodz-2024-gdzie-obowiazuje-stan-kleski-zywiolowej-lista-powiatow-i-mapa-st8094854

^[3] https://www.gov.pl/web/wody-polskie/7-mld-zl-z-funduszy-ue-na-rozwoj-retencji-wod-w-polsce

^[4] https://zbc.uz.zgora.pl/Content/45668/PDF/6_domanowska_ogrody.pdf

^[5] https://kegw.krakow.pl/aktualnosci/ogrody-deszczowe-coraz-bardziej-popularne/6915/

^[6] https://ag.umass.edu/landscape/fact-sheets/rain-gardens-way-to-improve-water-quality